Evropska komisija je 17.08.2023. godine donela Regulativu kojom se utvrđuju pravila za primenu Uredbe (EU) 2023/956 Evropskog Parlamenta i Saveta u pogledu obaveza izveštavanja za potrebe Mehanizma prilagođavanja granice ugljenika tokom prelaznog perioda (u daljem tekstu: Regulativa) kojom se utvrđuju detaljna pravila implementacije CBAM mehanizma u periodu od 01. oktobra ove godine, do 31. decembra 2025. godine.
Takozvani Mehanizam prilagođavanja granice ugljenika (engl. Carbon Border Adjustment Mechanism, u daljem tekstu: CBAM) deo je politike zaštite životne sredine EU i predstavlja instrument dizajniran da podrži klimatske ambicije EU da se postigne neto smanjenje od emisije gasova staklene bašte (u daljem tekstu: GHG) od najmanje 55% do 2030. godine i dostizanje klimatske neutralnosti najkasnije do 2050. godine.
CBAM dopunjuje sistem EU za trgovinu emisijama (EU ETS), kao deo zakonodavnog paketa EU „Fit for 55”. U okviru EU ETS, operateri proizvodnje robe koju prate velike emisije ugljenika predaju emisione dozvole za svaku tonu emisije CO2. Ovim se proizvođači suočavaju sa „cenom ugljenika“ koja prati njihove emisije GHG. Međutim, proizvođači u mnogim zemljama koje nisu članice EU nemaju takvu obavezu, te ova konkurentska prednost stavlja evropske proizvode rizik od „curenja ugljenika“, odnosno izmeštanja proizvodnje van EU.
CBAM osigurava da uvoznici robe iz zemalja koje nisu članice EU trpe slične troškove za „ugrađene emisije“ uvezene robe. Ovo ipak, dotiče samo određene industrije, a to su industrije cementa, gvožđa i čelika, aluminijuma, đubriva, vodonika i električne energije.
Predmetna detaljna Regulativa pruža detaljne informacije o obavezama izveštavanja u toku prelaznog perioda za EU uvoznike CBAM robe, kao i metodologiju za izračunavanje ugrađenih emisija oslobođenih tokom procesa proizvodnje CBAM robe.
U skladu sa Regulativom, a kako bi se CBAM uveo postepeno, EU je propisala korake u prilagođavanju kompanija, pa tranzitivni period počinje 01. oktobra 2023. godine, a završava se 31. decembra 2025. godine. U ovom periodu, uvoznici u EU će morati samo da izračunavaju nivoe emitovanog ugljenika njihovih dobavljača, i izveštavaju o ovim informacijama kvartalno.
Konačni period počinje od 1. januara 2026. godine i podrazumeva dve faze: od 2026. do 2033. godine, ugrađene emisije za CBAM robu će biti postepeno pokrivene obavezom CBAM-a, a od 2034. godine, 100% ugrađenih emisija CBAM robe će biti pokrivena CBAM sertifikatima.
U okviru prelaznog sistema, uvoznici, koji su subjekti izveštavanja o ugrađenim emisijama, sarađuju sa proizvođačima na pristupanju informacijama o tome kolike emisije je imala njihova proizvodnja. Ovo uključuje direktne emisije, ali i emisije koje nose njihovi inputi u proizvodnji, električna energija koju troše, i druge indirektne emisije. Organi EU biće zaduženi za vođenje Registra – internet baze podataka koja sadrži sve informacije o ugrađenim emisijama CBAM proizvoda.
U prelaznom periodu uvoznici CBAM proizvoda neće trpeti direktne troškove vezane za ovaj mehanizam, ali je predviđeno sankcionisanje nepotpunog ili neregularnog prijavljivanja emisija, koja se sankcija obračunava prema toni neprijavljene emisije ugljenika. Radi boljeg prilagođavanja subjekata izveštavanja, Evropska komisija je objavila i detaljna uputstva za primenu CBAM-a.
Industrije za koje je CBAM relevantan već dugo predano rade na edukaciji i prilagođavanju ovom sistemu, ali će prvi kvartal izveštavanja sigurno biti obeležen i mnogim nedoumicama, administrativnim troškovima, kao i nespremnošću proizvođača u celokupnom lancu snabdevanja.